Parafia rzymsko-katolicka p.w. św. Marcina Biskupa
w Opatowie

W 1471 roku prawa parafialne z kościoła Najświętszej Marii Panny przeniesiono do kolegiaty, parafia opatowska została inkorporowana do kapituły, która odtąd aż do roku 1989 była proboszczem habitualnym tej parafii.

Duszpasterstwo sprawowali wikariusze. Ich liczba, z dziesięciu, stopniowo zmniejszyła się do dwóch w XIX w. Nadzór duszpasterstwa należał do dziekana kapituły, który z zasady wyręczał się w nim członkami kapituły mieszkającymi w Opatowie lub przebywającymi tam podczas swoich hebdomad, albo starszym wikariuszem (poddziekanim). Dopiero od 1903 roku jeden z członków kapituły został wikariuszem aktualnym, czyli faktycznym proboszczem, chociaż bez tego tytułu.
I tak wikariuszami aktualnymi kolegiaty byli kolejno:

• ks. Roman Cieszkowski (1903-1917),
• ks. Szymon Pióro (1917-1934),
• ks. Hieronim Cieślakowski (1934-1945),
• ks. Andrzej Glibowski (1945-1957),
• ks. Stanisław Szczepaniak (1957-1962),
• ks. Tomasz Zadęcki (1963-1970),
• ks. Stanisław Michalski (1970-1989).

W 1989 roku parafię formalnie oddzielono od kapituły, a pierwszym proboszczem został ks. Antoni Gnoiński. Po nim objął tę funkcję (2 lutego 2002 roku) ks. dr Michał Spociński.

Obaj zadbali, aby ta wiekowa romańska budowla wciąż zachwycała następne pokolenia.

Przeprowadzono trwającą w sumie 12 lat renowację polichromii w świątyni, w tym konserwację gotyckiego malowidła "Ukrzyżowanie" wraz z otoczeniem w kapitularzu (wcześniejsze prace konserwatorskie wykonane przez Cz. Czarneckiego i J. Czajewicza miały miejsce w latach 1890-1891). Odkryto i zabezpieczono płytę nagrobną Piotra z Gliwic (z ok. 1554 roku) - scholastyka, który kierował szkołą przy kolegiacie. Poddano konserwacji pozostałości renesansowego nagrobka Maryny Sobkowej oraz XVIII wieczne stalle kanonickie, ławki, organy i żyrandol. Odnowiono i częściowo zrekonstruowano cenny XV wieczny krucyfiks oraz nagrobki w kaplicy grobowej rodu Szydłowieckich i północny, romański portal. W części kapitularza zachowano dawną posadzkę, a w pozostałej ułożono nową, wykonano także drzwi, wiodące z niego do zakrystii.
Zakonserwowane zostały kamienne sterczyny transeptu i wzmocniona konstrukcja wieży północnej. Dach pokryła miedziana blacha, wymieniono okna, a wokół świątyni ułożono chodnik z kostki brukowej, wyremontowano mur i zainstalowano oświetlenie. Renowacja kolegiaty jest kontynuowana.